BÀI KINH VỀ NGƯỜI CHĂN GIA SÚC
(Dhaniya Sutta, Khuddaka Nikāya 1.2)
Dhaniya 1“Dhaniya” có nghĩa là người nuôi gia súc, nhưng trong bài kinh này, ông là người chủ trại bò.:
“Cơm đã chín (pakkodano)
sữa đã xong (khiro)
tôi sống với người thân,
bên bờ sông Mahī.
Mái nhà tôi đã lợp,
lửa tôi đã mồi,
Hỡi Thần Mưa,
cứ mưa nếu muốn”.
Đức Phật:
“Ta không hề giận dỗi (akkodhano)
bực bội vốn không còn (khilo)
Bên bờ Mahī, ta nghỉ qua đêm.
Mái nhà ta rộng mở,2Ngài chỉ đến đây và tạm nghỉ lại qua đêm, nên không có cốc liêu, không có mái nhà che trên đầu. Không có mái che còn có nghĩa bóng là tâm không còn bị tham, si, ô nhiễm che lấp.
lửa trong ta lụi tàn,3Lửa tham, sân, si, già chết…
Hỡi Thần Mưa,
cứ mưa nếu muốn”
Dhaniya:
“Chẳng muỗi mòng nơi đây,
bò gặm cỏ (tina) trên đồng,
chúng có thể đứng trong mưa.
Hỡi Thần Mưa,
cứ mưa nếu muốn”.
Đức Phật:
“Bè vượt sông chắc chắn,4Cái bè chính là Bát Chánh Đạo
đã được kết chặt rồi.
Đã đến bến bờ kia,
vượt qua (tinna) cơn lụt lội,
ta chẳng cần tìm bè.
Hỡi Thần Mưa,
cứ mưa nếu muốn”.
Dhaniya:
“Vợ tôi hiền lành và cẩn thận,
dễ thương và chung thủy đến giờ,
tôi chẳng nghe tai tiếng bao giờ.
Hỡi Thần Mưa,
cứ mưa nếu muốn”.
Đức Phật:
“Tâm ta hiền hòa, giải thoát,
đã từ lâu được dạy dỗ, dưỡng nuôi,
nay ô nhiễm chẳng còn.
Hỡi Thần Mưa,
cứ mưa nếu muốn”.
Dhaniya:
“Tôi tự mình kiếm sống,
con cái vốn thuận hòa, không bệnh tật,
tôi chẳng nghe tai tiếng bao giờ.
Hỡi Thần Mưa,
cứ mưa nếu muốn”.
Đức Phật:
“Ta chẳng làm gì kiếm sống,
vinh dự dạo đó đây trong thế giới này,
(vì đã giải thoát)
chẳng cần tìm kế sinh nhai.
Hỡi Thần Mưa,
cứ mưa nếu muốn”.
Dhaniya:
“Đây là những con bò cái, bò đực,
nghé và bò sữa,
đây là con bò đực đầu đàn.
Hỡi Thần Mưa,
cứ mưa nếu muốn”.
Đức Phật:
“Ta chẳng có bò cái, bò đực,
chẳng có nghé và bò sữa,
chẳng có bò đực đầu đàn.
Hỡi Thần Mưa,
cứ mưa nếu muốn”.
Dhaniya:
“Cọc đã được đóng cứng,
dây ách được bện chặt bằng cỏ mũnja,
chẳng bò đực nào bứt được.
Hỡi Thần Mưa,
cứ mưa nếu muốn”.
Đức Phật:
Ta đã phá vỡ các sợi thừng,
như con bò đực vạm vỡ,
như con voi khỏe mạnh,
bứt rời sợi dây ách,
ta chẳng bao giờ,
nằm trong bào thai nữa.
Hỡi Thần Mưa,
cứ mưa nếu muốn”.
Rồi mưa tuôn từ đám mây to, tràn ngập những vùng đất cao, thấp. Nghe tiếng mưa tuôn xối xả, Dhaniya, người chủ trại thốt lên:
– Ta sẽ lợi lạc biết bao, khi ngắm nhìn, chiêm ngưỡng Đức Thế Tôn. Hãy đến gặp Ngài và nương tựa bậc có trí nhãn. Hỡi bậc đáng kính, xin hãy là thầy của chúng con! Con và vợ con sẽ theo Ngài, xin được sống đời phạm hạnh dưới sự chỉ dạy của Ngài. Con nguyện đến bờ bên kia, nơi không còn già nua và cái chết, và đoạn tuyệt mọi phiền muộn, khổ đau.
Ma Vương bỗng xuất hiện:
“Người có con cái, vui vì con cái
người có bò vui vì bò,
người ta tìm vui nơi của cải và tài sản.
Người chẳng có của cải, sẽ chẳng có niềm vui”.
Đức Phật:
“Có con khổ vì con,
có gia súc khổ vì gia súc,
người ta đau khổ vì của cải và tài sản.
Người chẳng tậu của cải chẳng khổ bao giờ”.
GIẢI THÍCH:
Trong bài kinh này, Dhaniya và Đức Phật không đối đáp với nhau, mà cả hai vị nói chuyện với thần mưa! Qua đó, cả hai vị cùng bày tỏ sự vô tư không phiền muộn, nhưng ở hai góc độ khác nhau.
Nhưng mưa cũng cần được hiểu là những khó khăn, nguy hiểm trong đời. Trong một số bài kinh, Đức Phật dạy về bốn cơn lụt (oghā) gồm tham dục, tham muốn tái sinh, tà kiến và vô minh. Nói về bốn cơn lũ lụt hay bốn bạo lưu này, kinh điển định nghĩa: “Gọi là cơn lụt vì nó nhận chìm chúng sinh trong biển luân hồi, không cho vượt lên giải thoát. Gọi là cơn lụt vì nó ào ạt cuốn trôi những ai đang mê ngủ, nên người trí phải luôn tỉnh thức cho đến khi đến bến bờ bên kia (giải thoát), nơi lũ lụt không còn”.
KỆ 1 và 2:
Dhaniya có nhà cửa kiên cố nên ông cảm thấy tự tin, tuyên bố rằng thần mưa cứ mưa (vì ông sẽ không bị ảnh hưởng gì cả). Ngược lại, Đức Phật từ xa đến Mahī chẳng có nhà cửa trú mưa, chẳng có của cải và chẳng có ai giúp đỡ, nhưng Ngài vẫn an nhiên tự tại, tuyên bố rằng thần mưa cứ mưa (vì tâm Ngài không lo lắng điều chi).
Dhaniya đã có lửa ấm đốt lên để sưởi lạnh, nên ông tuyên bố rằng thần mưa cứ mưa. Đức Phật nói rằng lửa trong tâm Ngài (lửa dục vọng, sân hận, si mê, già, bệnh, chết, phiền muộn, than khóc, đau đớn, khổ sở, thất vọng) đã tắt ngấm nên lòng Ngài bình yên, tĩnh lặng, không bị bất cứ cái gì làm chao động, do vậy thần mưa cứ mưa.
Đây là lối ẩn dụ tuyệt vời: người đời cho rằng của cải bảo đảm sự an vui của mình, mà không biết rằng tham ái trong tâm (với của cải, vợ con) đang đốt cháy họ nên họ không thực sự an vui. Họ khờ khạo vui với của cải, nhưng thực ra họ khổ vì tham ái hành hạ.
Trong khi Đức Phật không có của cải nhưng không bị khổ vì tham ái, nên chuyện đời có hay không, mưa hay nắng chỉ là những tạm bợ đổi thay, chẳng làm Ngài bận tâm. Dhaniya đại diện cho những gì trần tục vô minh, còn Đức Phật là biểu hiện của buông bỏ, xả ly và trí tuệ.
KỆ 3 và 4:
Dhaniya mô tả cuộc sống thuận lợi của mình: đồng cỏ xanh mướt (sẵn cho bò ăn), không muỗi mòng (cắn và làm bò bệnh) nên ông yên tâm, chẳng có gì phải lo.
Đức Phật nói rằng Ngài đã qua được bờ bên kia (nơi mà Ngài thường mô tả là khô ráo, không còn lụt lội, đau khổ) nên chẳng lo bị mưa bão, lụt lội nữa.
Ở đây, mưa bão, lụt lội cần được hiểu là những khó khăn, nguy hiểm trong đời, nhưng cũng là bốn cơn lụt (oghā). Vì Dhaniya nghĩ cuộc đời của ông cứ trôi chảy tốt đẹp, ông không biết chẳng có gì tồn tại vĩnh viễn lâu dài, nên tận hưởng một loại an vui trong vô minh, khờ dại. Ông không biết là bốn cơn nước lũ đã, đang và sẽ nhận chìm mình triền miên trong sinh tử luân hồi.
KỆ 5 và 6:
Dhaniya nói về người vợ hiền lành, dễ thương và có tâm tánh tốt nên ông yên tâm, hài lòng và chẳng có gì để lo.
Đức Phật nói rằng tâm Ngài đã được dạy dỗ, dưỡng nuôi nên hiền hòa và chẳng còn ô nhiễm nên Ngài yên tâm và chẳng có gì để lo.
Nơi đây, “tâm tánh tốt” mà Đức Phật nói đến là cái tâm không còn ô nhiễm tham, sân, si. Dhaniya không hề biết là cái tâm đầy tham ái, ngã mạn của mình đang làm khổ mình, nên cứ ung dung tự tại.
KỆ 7 và 8:
Dhaniya nói rằng mình sống tự lập chẳng dựa dẫm ai, còn con cái thì khỏe mạnh, siêng năng, ngoan ngoãn và hòa thuận. Có một gia đình như thế làm ông rất hài lòng, nên mặc trời mưa, ông vẫn vui.
Đức Phật nói rằng Ngài chẳng dựa dẫm ai (theo nghĩa đã hoàn tất đường tu của mình). Tự tại rong ruổi đó đây, Ngài khất thực để ăn nên chẳng cần tiền bạc. Do vậy, trời có mưa hay không cũng chẳng ảnh hưởng gì đến Ngài.
Theo Chú giải, Đức Phật chẳng làm công cho ai, cũng chẳng làm công cho chính mình, nói cách khác, Ngài chẳng thuộc sự điều khiển của tham ái.
KỆ 9 và 10:
Dhaniya khoe mình có nhiều bò cái, bò đực và nghé con (theo Chú giải, ông có đến 30.000 con bò). Mưa chẳng làm hao tổn gia sản của ông và do vậy, trời cứ mưa nếu muốn.
Đức Phật nói rằng Ngài vô sản chẳng có bò cái, bò đực và nghé con nên chẳng phải lo lắng về sự mất còn của tài sản!
KỆ 11 và 12:
Dhaniya kể rằng ông làm hàng rào trại bò vững chắc với dây thừng bện cỏ muñja nên dù khỏe mạnh, con bò đầu đàn cũng không phá nổi rào, do đó chẳng cần lo âu.
Đức Phật nói rằng như con bò hay con voi vạm vỡ, Ngài đã phá vỡ các sợi thừng, bứt rời dây ách 5Đức Phật thường nói đến bốn cơn lũ (oghā), bốn dây ách (yogā), sợi thừng… trong các bài kinh khác. Những danh từ này dùng để chỉ những ô nhiễm trong tâm, hành hạ phàm nhân chưa giải thoát. nên không còn bị nhốt trong vòng tái sinh, không còn nằm trong bào thai nữa. Do vậy, Ngài chẳng có gì để lo âu về tương lai hay quá khứ.
KỆ 13:
Đến đây, trời bỗng đổ cơn mưa thật lớn ngập hết những vùng đất thấp cao khiến cho cảm giác thỏa thích an toàn nơi của cải, gia đình của Dhaniya bỗng tiêu tan. Nhờ cơn mưa mà cả hai vợ chồng hiểu được bản chất phù du, vô giá trị của cuộc đời và Dhaniya bỗng thay đổi, trở nên thông minh trí tuệ hẳn! Hai vợ chồng cùng đến bờ sông Mahī gặp Đức Phật và ông thành khẩn nói rằng:
“Chúng con thật may mắn, quá may mắn được gặp Đức Phật. Chúng con xin quay về nương tựa Ngài, xin Ngài chỉ dạy chúng con”.
Hiểu được sự đổi thay, tạm bợ trong đời và muốn vượt qua cơn thác lũ sinh tử, cả hai xin xuất gia theo Phật.
KỆ 14 và 15:
Vì không muốn Dhaniya xuất gia, nên Ma Vương cố tìm cách dụ dỗ ông trở lại đời, nói rằng có của cải, gia đình và con cái sẽ có hạnh phúc, người không của cải (người xuất gia) sẽ không có hạnh phúc.
Nhưng Đức Phật khẳng định rằng có của cải và gia đình sẽ khổ vì của cải và gia đình. Và người không có của cải và gia đình sẽ không có gì để khổ.
Bài kinh này chỉ ra hai loại hạnh phúc đối nghịch. Người đời tìm kiếm hạnh phúc thế gian và cảm thấy thỏa mãn, hạnh phúc nhiều hơn khi sở hữu được nhiều thứ. Ngược lại, người xuất gia tìm kiếm và vui hưởng loại hạnh phúc buông bỏ, như Đức Phật đã tuyên bố: có của cải và gia đình sẽ khổ vì của cải và gia đình, nhưng người không có của cải và gia đình sẽ không có gì để khổ.
- 1“Dhaniya” có nghĩa là người nuôi gia súc, nhưng trong bài kinh này, ông là người chủ trại bò.
- 2Ngài chỉ đến đây và tạm nghỉ lại qua đêm, nên không có cốc liêu, không có mái nhà che trên đầu. Không có mái che còn có nghĩa bóng là tâm không còn bị tham, si, ô nhiễm che lấp.
- 3Lửa tham, sân, si, già chết…
- 4Cái bè chính là Bát Chánh Đạo
- 5Đức Phật thường nói đến bốn cơn lũ (oghā), bốn dây ách (yogā), sợi thừng… trong các bài kinh khác. Những danh từ này dùng để chỉ những ô nhiễm trong tâm, hành hạ phàm nhân chưa giải thoát.
- BÀI KINH VỀ NGƯỜI CHĂN GIA SÚC
- BÀI GIẢNG CHO THIỆN NAM POTALIYA
